یک کپسول اطفاء حریق ابزاری است که برای کنترل یا مهار آتش سوزی های کوچک در مواقع اضطراری استفاده می‌شود. باید به این نکته حتماً توجه داشت که استفاده از کپسول اطفاء حریق برای خاموش کردن آتش سوزی‌های بزرگ و غیر قابل مهار مطلوب نیست و ممکن است حتی جان استفاده کننده را نیز به خطر بیندازد.
نصب و راه اندازی اصولی و صحیح این کپسول ها ضروری است و با توجه به نوع کپسول، متفاوت است. بطورخاص هر کپسول اطفاء حریق شامل یک مخزن فشار قوی سیلندر شکل و قابل حمل با دست است که می‌تواند جهت اطفاء یا مهار آتش استفاده شود.
در ایالات متحده آمریکا ضروری است حداقل بصورت سالیانه، کلیه کپسول های اطفاء حریق موجود در همه ادارات، مراکز و نواحی صنعتی و تجاری بجز خانه ها سرویس دهی و تعمیر شوند. فرد سرویس دهنده یک برچسب بر روی کپسول قرار می دهد تا نوع سرویس انجام شده و تاریخ آن را نشان دهد.
بطور کلی دو نوع کپسول اطفاء حریق وجود دارد که عبارت هستند از کپسول های با مخازن تحت فشار و کپسول‌های عمل کننده براساس کارتریج.
در کپسول‌های با مخازن تحت فشار، ماده شیمیائی مورد نظر تا زمان فراخواندن در محفظه ای باقی می‌ماند و بعد از اینکه توسط استفاده کننده فراخوانی شد، عمل کرده و فعال می‌شود. برحسب نوع ماده شیمیائی که در مخزن استفاده می‌شود از نیروهای محرکه متفاوتی نیز استفاده می‌شود. در کپسول‌های اطفاء حریقی که از مواد خشک استفاده می‌کنند، عمدتاً از نیتروژن استفاده می‌شود. در کپسول های آب و فوم (کف) نیز از هوا استفاده می‌شود.
امروزه کپسول‌های اطفاء حریق تحت فشار، شایع ترین نوع کپسول هستند. کپسول‌های عمل کننده با کارتریج نیز حاوی گازهای دفع شونده از طریق هر کارتریج هستند که این کارتریج ها قبل از تخلیه سوارخ می‌شوند و در عمل نیروی محرک برای انتشار عامل اطفاء حریق را فراهم می‌کنند. این نوع کپسول‌های اطفاء حریق معمولاً شایع نیستد و عمدتاً در تاسیسات صنعتی کاربرد دارند.
بطور کلی هر کدام از انواع مختلف کپسول‌های آتش نشانی برای نوع خاصی از آتش سوزی طراحی شده است. شش کلاس یا طبقه آتش وجود دارد که متناسب با هر یک از آنها انواع مختلفی کپسول اطفاء حریق نیز طراحی و ساخته شده است.
دسته بندی انواع آتش سوزی ها
همه آتش سوزی ها یکسان نیستند. سوخت و منابع خطرآفرین مختلف باعث بروز آتش سوزی های مختلف می‌شوند و نیاز به انواع مختلفی از خاموش کننده ها و کپسول های اطفاء حریق برای مقابله با آتش سوزی ناشی از آنها وجود دارد.
کلاس A – مواد محترقه و مشتعل در این نوع آتش سوزی شامل مواد جامد مانند چوب، کاغذ یا پارچه است.
کلاس B – مواد محترقه و مشتعل در این نوع آتش سوزی شامل مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، دیزل یا روغن است.
کلاس C – مواد محترقه و مشتعل در این نوع آتش سوزی شامل گازها است.
کلاس D – مواد محترقه و مشتعل در این نوع آتش سوزی شامل انواع فلزات است.
کلاس E – این نوع آتش سوزی شامل دستگاه ها و تجهیزات برقی است.(از لحاظ فنی “کلاس E” وجود ندارد اما برای سهولت بیشتر در اینجا استفاده می شود).
کلاس F – آتش سوزی شامل روغن های پخت و پز است.
انواع کپسول های آتش نشانی
بمنظور به حداقل رساندن احتمال وقوع آتش سوزی و صدمات و خسارات گسترده ناشی از آن، شناخت انواع مختلف کپسول های اطفاء حریق که بشکلی موثر و کارآمد برای انواع مصارف خانگی و صنعتی طراحی و ساخته شده است، بسیار ضروری بنظر می‌رسد. این نوع کپسول ها بگونه ای طراحی شده‌اند که انواع متفاوتی از آتش سوزی ها را مهار کنند. در حال حاضر طبقه بندی های متفاوتی از انواع این کپسول ها ارائه شده است که در ادامه به تفصیل به توضیح هر یک می‌پردازیم:
1- خاموش کننده های آبی
این نوع کپسول ها، یکی از مقرون به صرفه ترین روش های مبارزه با آتش سوزی های کلاس A هستند که در برخی مواد جامد مانند کاغذ، چوب و منسوجات روی می‌دهند.
چهار نوع مختلف از این نوع دستگاه های اطفاء حریق وجود دارد که عبارت هستند از جت آبی، اسپری آبی، آب همراه با افزودنی ها و بخار آب یا مه.
- خاموش کننده های جت آبی که با اسپری کردن یک جت آبی بر سطح خارجی مواد سوختنی، خنک کردن آنها و جلوگیری از احتراق دوباره کار می کنند. آنها نباید برای خاموش کردن آتش سوزی روی داده در تجهیزات و دستگاه های الکتریکی استفاده شوند.
- خاموش کننده های اسپری آب از یک اسپری حاوی قطرات آب استفاده می‌کنند. دراینجا هر قطره آب با هوا بشکل غیرمستقیم احاطه شده است. اکثر خاموش کننده های اسپری آب ، یک تست استاندارد دی الکتریک 35 کیلو ولتی دارند که بدین معنی است که آنها در یک منبع برق 35000 ولت بطول یک متر آزمایش شده‌اند.
- خاموش کننده های آب حاوی افزودنی ها، در واقع نوعی خاموش کننده های آبی هستند که مواد شیمیایی یا فوم به آن ها اضافه شده است.
- خاموش کننده های بخار آب یا مه، که آب را به صورت بخار و یا مه بکار می گیرند. اندازه این قطره ها بسیار کوچکتر از اندازه قطرات آب بکار رفته در اسپری آب هستند. هرچقدر قطره آب کوچکتر باشد، سطح مقطع آن نیز نسبت با اندازه اش بیشتر می شود و در نتیجه سریع تر تبخیر شود و در نهایت انرژی گرمایشی را سریع تر جذب نماید. البته جنبه منفی این نکته را هم نباید از نظر دور داشت و آن هم این نکته است که هرچقدر قطره کوچکتر باشد، در مقابل از وزن کمتری هم برخوردار خواهد بود و درنتیجه از قدرت کمتری در شکل گیری بخار آب برخوردا خواهد بود. تمام این نوع خاموش کننده ها دارای یک برچسب قرمز رنگ هستند.
2- خاموش کننده های فوم
خاموش کننده های فوم را می‌توان در آتش های کلاس A و B استفاده کرد. آنها بیشتر برای خاموش کردن آتش سوزی های ناشی از مایعاتی مثل بنزین یا سوخت دیزل مناسب هستند و از افشانه های جت آبی بسیار متنوع تر هستند زیرا در عین حال می‌توانند برای مواد جامدی مانند چوب و کاغذ نیز استفاده شوند. فوم یا کف، آتش سوزی های ناشی از مایعات را از طریق عایق کردن (پوشانیدن) سطح بیرونی مایع، جلوگیری از رسیدن بخارهای قابل اشتعال به هوا و دربرگرفتن آتش مهار می‌کند. این نوع خاموش کننده ها عمدتاً برای استفاده در آتش سوزی های مایعات و سیال های آزاد مناسب نیستند. خاموش کننده های فوم دارای برچسبی کرم رنگ هستند.
3- خاموش کننده های پودر خشک
خاموش کننده های پودری، نوعی خاموش کننده مناسب و چند منظوره هستند زیرا می‌توانند در عین حال در همگی آتش سوزی های کلاس A، B و C مورد استفاده قرار گیرند. آنها هم چنین می‌توانند در آتش سوزی ناشی از تجهیزات و تاسیسات الکتریکی نیز مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، خاموش کننده های پودری بیشتر برای آتش سوزی های کلاس D و یا آتش سوزی های مرتبط با فلزات قابل اشتعال استفاده می‌شوند اما آتش را خنک نمی‌کنند. خاموش کننده های پودر می توانند موجب از بین رفتن قدرت بینائی و ایجاد مشکلات تنفسی شوند. آنها معمولاً برای استفاده در داخل ساختمان ها توصیه نمی‌شوند. خاموش کننده های پودر برچسبی آبی رنگ دارند.
4- خاموش کننده های دی اکسید کربن (CO2)
خاموش کننده های CO2 برای مکان های دارای تجهیزات الکتریکی مانند دفاتر و اتاق های استقرار سرورهای رایانه ای ایده آل هستند زیرا می توان از آنها در آتش سوزی های ناشی از دستگاه های الکتریکی استفاده کرد.
خاموش کننده های دی اکسید کربن با حذف عنصر اکسیژن از مثلث آتش، آتش را خاموش می کنند و همچنین گرما و حرارت ناشی از آتش را به واسطه عملیات تخلیه بسیار سرد خود از بین می‌برند.
خاموش کننده های دی اکسید کربن، بر خلاف یک خاموش کننده فوم، هیچ پسماندی برجای نمی‌گذارند. آنها همچنین می‌توانند در آتش سوزی های کلاس B استفاده شوند که شامل مایعات قابل اشتعال مانند پارافین یا بنزین می‌باشند اما معمولا در آتش سوزی کلاس A بی اثر هستند. خاموش کننده های CO2 با خنک کردن آتش و قطع جریان هوا کار می‌کنند. این نوع خاموش کننده ها یک برچسب سیاه رنگ دارند.
5- خاموش کننده های شیمیایی سرد
خاموش کننده های شیمیایی برای استفاده در آتش سوزی کلاسF مناسب هستند که شامل آتش سوزی های ناشی از روغن پخت و پز و چربی هائی مانند روغن سویا، روغن زیتون، روغن آفتابگردان، روغن ذرت، کره و غیره می‌شود. استفاده از این نوع خاموش کننده ها در زمانی که به درستی و به شکلی کاملاً اصولی استفاده شوند، بسیار موثر است. مواد شیمیائی سرد به سرعت شعله های آتش را خنثی می‌کنند، آتش ناشی از سوختن روغن را سرد می‌کنند و به صورت شیمیایی واکنش می‌کنند تا محلولی صابون شکل را تشکیل دهند. درنتیجه این نوع مواد سطح خارجی روغن را مسدود کرده و در نهایت از سوختن دوباره روغن جلوگیری می‌کند. اگر چه آنها عمدتاً برای استفاده در آتش سوزی کلاسF، روغن های پخت و پز و چربی زیاد طراحی شده اند اما در عین حال می‌توانند در آتش سوزی های کلاس A (چوب، کاغذ و پارچه) و آتش سوزی های کلاس B (مایعات قابل اشتعال) نیز استفاده شوند. خاموش کننده های شیمیایی دارای برچسبی زرد رنگ هستند.
